سایر ارکان معنوی نماز

ارکان معنوی نماز

- دانش(تفقُّه) و آگاهی (تفهُّم)
- تعظیم
- هیبت و خشیت
- امید (رجا)
- خشوع

تفقُّه (دانش) و تفهُّم(آگاهی)

تفقّه و تفهّم در نماز آنست که آنچه از تسبیحات و ادعیه و اذکار نماز ایراد می­کند در کمال معرفت و دانائی معنوی باشد و از اداء هر لفظی معنی لطیف حقیقی آن را دریابد و قصد واقعی، او باشد. چنانچه حضرت امام رضا (ع) می­فرمایند:

"نماز توجه کلّی است به آنکه کُلّ مخصوص اوست." و "نماز همان اعراض است از غیر خدای تعالی و توجه به رضای او."

تعریف علم بنا بر فرمودۀ حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلّم این است که: لَيسَ العِلمِ بِکَثرَه التَّعَلُّمِ بَل هُوَ نُورٌ يَقذَفَهُ اللهُ فی قَلبِ مَن يَشاءُ. "علم به کثرت تعلّم نیست بلکه آن نوری است که خداوند در دل هرکس که بخواهد می­اندازد."

تعظیم

تعظیم در صلوه ﻨﭡﻴﺠﮥ معرفت و عبارت از حالیست که بنده به کمال بندگی در حضور حق واقف و جلال و عظمت حق جَلَّ و عَلا را محیط بر وجود خود مشاهده نماید.

در قرآن مجید در سورۀ 64 آیۀ 8 آمده است : فَآمِنُوا بِاللهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذی اَنزَلنا وَاللهُ بِماتَعمَلونَ خَبيـرٌ
پس ایمان آرید به خدا و پیمبرش و روشنایی که فرستادیم و خدا بدانچه کنید آگاهست.

هیبت و خشیت

هیبت و خشیتِ مُصلّی در صلوه، استنباط وجود مطلقۀ حق است و مشاهدۀ عدم موجودیت خویش در برابر او.

خداوند متعال در سوره 35 آیه 28 می­فرماید: اِنَّما يَخشَی اللهَ مِن عِبادِهِ العُلَمؤآ. از بندگان خدا فقط دانشمندان از خداوند می­ترسند

یعنی فقط عالِم است که در برابر حق خاشع است . لذا عبادت جاهل و عوام النّاس که خالی از معرفت و علم باشد فاقد ارزش و مفاهیم معنوی است و توجیه عدم صحّت عبادت کافر بلکه عدم صحّت عبادت کسی که عارف به خدای تعالی نباشد همین است گرچه به ظاهر دعوی اسلام و ایمان کند.

مشهور است که اکثر حضرات ائمّۀ اطهار علیهم السّلام، هنگام وضو و قیام به نماز، رخسارشان زرد می­شد و در جواب پرسش از آن حال فرموده­اند: هرکس بداند عبادتش در برابر کیست، چنین می­شود و این کمال خشوع است به عین دانائی و معرفت.

کسانی هستند که به وجود مطلقۀ خداوند معرفت پیدا کرده­اند و ترس آنان به جهت از دست دادن این عشق الهی است.

رجا (امید)

امید، معرفت و یقین داشتن به لطف و کرم حق و توسعۀ رحمت و فضل و احسان اوست و امید قلبی داشتن به عنایات و عطیات خداوند.

حضرت علی بن ابیطالب (ع) می­فرمایند: "رجا نزدیکی دل از لطف پروردگار است و سُرور دل به حُسن وعده."

خشوع

ذوالنّون مصری می­گوید: عارف هر روز خاشعتر از پیش می­شود و هر ساعت و هرلحظه نزدیکتر به معشوقش.
هرکس متوجّه و متمرکز در قلب باشد غفلت از ظاهر دارد و قوای دماغی و حواسش به انجام امور اضافی در نماز نمی­پردازد، از آنکه هر عمل لغو در مقام عبادت حق، دور از ادب ظاهری و باطنی است.

_____________________________
مآخذ:
- Sadegh ANGHA, Hazrat Shah Maghsoud, Al-Salat, the reality of Prayer in Islam, M.T.O. Shahmaghsoudi Publication®, Riverside, CA, USA, 1998, pp 5-8.